مکارم الاخلاق (کتاب)

از دانشنامه‌ی اسلامی
نویسنده حسن بن فضل طبرسی
موضوع اخلاق اسلامی
زبان عربی
تعداد جلد 1

کتاب مكارم الأخلاق

«مکارم الاخلاق» اثر رضى‌الدین حسن بن فضل طبرسى از علماى قرن ششم هجرى، فرزند امین الاسلام طبرسى، صاحب تفسیر مجمع البیان می‌باشد. مؤلف در این کتاب شمه‌ای از اخلاق ستوده پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه راستین را برای زندگی و تربیت مردم ذکر کرده است.

انگیزه نگارش

مؤلف علت نگارش این کتاب را در مقدمه کتاب بیان می‌کند که: «و چون آفریدگار متعال محمد صلی الله علیه و آله را در میان انبیاء به کمال این سیرت مخصوص گردانید، و تأسى به پیامبرش را کلید خشنودى و راه وصول به بهشت جاودانى قرار داد چنان که مى فرماید: (پیامبر براى شما پیشوایى نیکوست آنان که به خدا و قیامت امیدوار باشند) و متابعت او را وسیله مهر و لطف و سبب جلب رحمت خویش قرار داد که مى فرماید: (پیامبر من به مردم بگو اگر خدا را دوست دارید به دنبال من آیید تا خدا شما را دوست بدارد)، این رستگارى بزرگ موجب گشت که بتوانم کتابى گرد آورم که شامل مکارم اخلاق و محاسن آداب و اوامر پرارج آن حضرت باشد که خود فرمود: (من از آن رو برانگیخته شدم که: اخلاق کریمه و صفات ستوده و انسانى را در بشر به کمال رسانم و به پایان آرم» و دانستن (اخلاق) مقدم بر عمل کردن است».

موضوع کتاب

مؤلف خود در مقدمه می‌گوید: «ما در این کتاب شمه‌ای از اخلاق ستوده پیامبر صلی الله علیه و آله را از حالات، اعمال، نشستن و برخاستن، سفر و حضر و خوردن و آشامیدن و آنچه از این قبیل است و همچنین آنچه از او و ائمه راستین برای زندگی و تربیت مردم نقل شده و روایت گشته ذکر می‌کنیم و از خداوند توفیق پایان دادن به این کار بزرگ را مسئلت می‌نماییم، که او بر هر کاری توانا و آسان کردن کارها برایش سهل است».

محتوای کتاب

این کتاب دارای ۱۲ باب است که عبارتند از:

  1. اخلاق و اوصاف پیامبر صلی الله علیه و آله؛
  2. بهداشت و نظافت در اخلاق اسلامی؛
  3. آداب استحمام؛
  4. بهداشت ناخن و اصلاح موها؛
  5. آداب و شیوه‌های آرایش زن و مرد مسلمان؛
  6. ویژگی‌های لباس و خانه اسلامی؛
  7. آداب خوردن و آشامیدن؛
  8. مسائل مربوط به ازدواج؛
  9. آداب مسافرت؛
  10. آداب دعا و وقتِ فضیلت آن؛
  11. رفتار با بیماران و مسائل مربوط به آن؛
  12. مسائل متفرقه در عرصه اخلاق و حقوق فردی و اجتماعی.

ترجمه‌های کتاب

کتاب مکارم الأخلاق بارها توسط علماى بزرگوار ترجمه و یا خلاصه شده است، مانند:

  1. «محاسن الآداب» که ترجمه محمد بن عبدالکریم انصارى استرآبادى در سال ۹۶۳ هجرى.
  2. «مکارم الکرائم»، ترجمه مفسر زوارى.
  3. ترجمه اى با نام «مکارم الأخلاق» که توسط سید امیر نظام‌الدین عبدالهى ترجمه شده است.
  4. «ترجمه مکارم الأخلاق» که به وسیله میرزا محمدعلى مدرس چهاردهى ترجمه شده است.
  5. «ترجمه مکارم الأخلاق»، توسط محمدباقر بهارى همدانى.
  6. «خلاصه مکارم الأخلاق» که توسط محمدباقر بهارى همدانى انجام شده است.
  7. «تسدید المکارم و تفضیح الظالم»، نوشته شیخ محمدباقر بهارى همدانى که در آن موارد تحریف روایات این کتاب را برشمرده است.

تحریف «مکارم الاخلاق»

کتاب مکارم الاخلاق بسیار مورد توجه علما و مردم قرار گرفت و این نکته دشمنان شیعه را بر آن داشت تا از شهرت و مقبولیت این کتاب به نفع خود استفاده کنند، لذا در سال ۱۳۰۳ هجرى در نجف اشرف آن را چاپ نمودند و در موارد زیادى از کتاب تغییر و حذف و اضافه نمودند تا چهره شیعه را مشوَّه سازند.

علامه سید محسن امین در کتاب ارزشمند اعیان الشیعه، تمام موارد تحریف کتاب را آورده و درباره آن‌ها توضیح داده است مانند این که:

  1. احادیث فضائل امیرمؤمنان على علیه‌السلام و حضرت زهرا سلام الله علیها را به کلى حذف کردند.
  2. در بسیارى از موارد نام على علیه‌السلام را حذف کرده و به جاى آن نام یکى از شیخین (ابوبکر و عمر) را نوشتند.
  3. جمله «علیه‌السلام» را بعد از نام ائمه اطهار علیهم‌السلام پاک کرده و «رضى اللّه عنه» نوشتند.
  4. احادیثى از صدیقه کبرى حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها را به عایشه و حفصه نسبت دادند و مواردى دیگر.

پس از اطلاع از این توطئه شوم به امر میرزاى بزرگ شیرازى در سال ۱۳۱۴ نسخه هاى خطى و قدیمى کتاب جمع آورى شد و کتاب توسط حاج شیخ محمود بروجردى با آن نسخه ها تطبیق داده شد و در قالبى بسیار زیبا و با دقت فراوان در تصحیح آن، به چاپ رسید و تمام موارد تصحیح شده در پایان کتاب آورده شد.

پانویس

  1. الذریعه، ج ۲۲، ص ۱۴۶.
  2. مکارم الأخلاق، ترجمه میرباقرى، ج ۱، ص ۱۵.
  3. مکارم الأخلاق، ترجمه میرباقرى، ج ۱، ص ۱۹.
  4. مکارم الأخلاق، شیخ حسن فرزند شیخ طبرسى - فهرست کتاب.
  5. نرم‌افزار گنجینه روایات نور.

متن کتاب

مكارم الأخلاق